Sử liệu về Hội Tam Điểm

Cho đến giữa thế kỷ 20, lịch sử Hội Tam Điểm vẫn bị loại khỏi nền giáo dục lịch sử hàn lâm[5]. Những người ủng hộ lẫn chống đối Hội Tam điểm đã đưa ra rất nhiều luận chứng đối nghịch nhau, hoặc đôi khi trùng nhau thì lại sai, một ví dụ điển hình là vào cuối thế kỷ 19 đã lưu truyền một huyền thoại phổ biến cho rằng chính Hội Tam điểm đã đứng sau cuộc Cách mạng Pháp năm 1789.

Tuy nhiên về sau nghiên cứu lịch sử Hội Tam điểm đã phát triển mạnh, tách ra thành một ngành riêng(tiếng Pháp: maçonnologie), bao gồm các nghiên cứu rộng rãi về một thế giới văn hóa và trí thức xoay quanh Hội Tam Điểm. Nó chủ yếu đề cập tới các hoạt động cá nhân mà bộc lộ trí tưởng tượng và những quan điểm rất đa dạng của các hội viên Tam Điểm hơn là cố xác định một nhận thức luận khắt khe nào đó; hoặc phức tạp hơn, liên quan tới cuộc đấu tranh giữa các quan điểm và giữa các hội đoàn.

Việc nghiên cứu này có một lợi thế là số lượng sử liệu phong phú, bao gồm các văn bản (thư từ trao đổi, bản thảo, văn bằng, tranh khắc kẽm, tranh biếm họa, bài báo, v.v.), các vật nghi thức (bàn tam điểm, bàn của các hội quán, đĩa và huân chương tưởng niệm) cùng các đồ vật thông thường (đồng hồ, tẩu thuốc, hộp thuốc, v.v.) được trưng bày rộng rãi trong nhiều bảo tàng và các triển lãm thường xuyên[5].

Nguồn gốc theo huyền thoại

Mặc dù các cơ sở đầu tiên có lẽ đã xuất hiện ở Scotland vào cuối thế kỷ 16, Hội Tam điểm vẫn thường thêm vào nguồn gốc lịch sử một nguồn gốc cổ xưa hơn mang tính huyền thoại và biểu tượng. Họ định vị nguồn gốc của mình trong thời gian dựa vào nghệ thuật xây cất. Trong giai đoạn mà ngành cổ sinh vật học còn chưa phát triển, lẽ tự nhiên họ coi nguyên khởi của hội đã xuất hiện từ thời kỳ Adam (con người đầu tiên, theo quan điểm hồi đó), hoặc Noeh (người xây dựng thuyền Ark vĩ đại trong truyền thuyết Do Thái – Cơ đốc giáo), nhưng phổ biến hơn cả là thời kỳ xây dựng Đền Jerusalem tức Đền Salomon bởi kiến trúc sư Hiram Abif.

Xuất hiện khoảng năm 1390, Bản thảo Regius mô tả các thông lệ của hội Tam điểm đã xác lập một cách tượng trưng sự liên hiệp giữa họ dưới sự bảo hộ của Euclid và Pythagoras những ông tổ của hình học, và dưới sự bảo trợ của vua Athelstan nước Anh[6].

Năm 1736 ở Pháp, hiệp sĩ Andrew Michael Ramsay đã liên hệ Hội Tam Điểm với lịch sử các Kỵ sĩ Thập tự. Những người khác ở Anh và Pháp, muộn hơn một chút, đã biến đổi nguồn tham khảo này sang một nguồn có tính biểu tượng liên hệ với Thánh chế La Mã hoặc với Hiệp sĩ Đền Thánh.

Sau việc ấn hành ở Pháp cuốn Séthos của giám mục Jean Terrasson năm 1731 và sau đó là việc tái khám phá Ai Cập cổ đại của người phương Tây, một số nghi lễ Hội Tam Điểm cũng dời nguồn gốc biểu trưng về thời kỳ xây dựng các Kim Tự Tháp[7].

Cuối cùng vào giữa thế kỷ 19, với việc khám phá lại các di sản của thời Trung Cổ, huyền thoại Hội Tam Điểm được chuyển dời và tăng cường bằng những liên hệ với việc xây dựng các nhà thờ.

Tóm lại, sau tất cả những chỉnh sửa trên là một huyền thoại về Hội luôn luôn được đặt dưới sự bảo trợ có tính biểu tượng của tất cả những gì thúc đẩy sự tiến bộ, trong suốt lịch sử, nghệ thuật xây dựng và những giá trị mà nó gợi lên.

Thành lập những cơ sở đầu tiên

Một hội quán tam điểm (tiếng Anh: lodge, tiếng Pháp: loge) là cơ sở địa phương của Hội Tam Điểm, thông thường tập hợp khoảng vài chục hội viên.

Hội quán tam điểm cổ nhất mà người ta biết được đã được tổ chức như một phường hội riêng rẽ của thợ xây nhà nguyện Mary ở Edinburgh dưới sự lãnh đạo của William St Clair[8]. Phần lớn các cơ sở riêng lẻ đầu tiên của hội đều ở Scotland và tuân theo các Điều khoản Shaw. Tất cả đều đòi hỏi quyền tự trị và thực hành:

• một nghi lễ cổ xưa gia nhập phường hội gọi là nghi lễ Nghĩa vụ cổ xưa
• hoặc, chịu ảnh hưởng của dòng đạo Tin Lành Trưởng Lão, một nghi lễ rất đơn giản gọi là Lời tam điểm (tiếng Anh: Mason's Word, rõ ràng liên hệ với "God's Word – lời của Chúa").

Cả hai nghi lễ này không phải là đặc biệt, trái lại, khá tương tự với những nghi lễ của các phường hội khác, như hội "Người làm vườn tự do" (Free Gardeners)[9]. Tuy nhiên nhờ vào uy tín của nghề thợ nề trong giai đoạn ấy, các nghi lễ này nhanh chóng trở nên thông dụng trong hàng ngũ của họ, và dần dần đã có những quý tộc và tư sản tham gia vào hội, số này sau khi gia nhập tiếp tục hoạt động nhưng thường ít tham gia các buổi họp ở hội quán.

Gần cuối thế kỷ 17, đã có khoảng ba chục hội quán ở Anh. Ngài Robert Moray gia nhập ở Newcastle năm 1641 và nhà bác học nổi tiếng Elias Ashmole ở Warringtion, Lancashire năm 1646. Ashmole viết trong nhật ký rằng ông vẫn liên tục quan tâm tới Hội Tam Điểm nhưng phải hai mươi năm sau mới trở lại hội quán. Cho tới khoảng thời gian này các cơ sở hội ở Anh vẫn chỉ tập hợp chủ yếu các thị dân trung lưu, các thợ thủ công và tiểu thương. Chúng đã hầu như không dính dáng tới nghề thợ nề nữa và có liên hệ với các tổ chức tương tự như Free Gardeners hay Oddfellows. Tôn chỉ chủ yếu của nó là lòng từ thiện và tinh thần tương thân tương ái, trong một thời kỳ mà chưa có những bảo trợ xã hội công cộng. Nó giúp đỡ những thành viên bị ốm đau hay mất việc làm, lo việc đám tang của các thành viên hoặc nếu cần thiết chăm sóc cho vợ góa con côi của họ.

Cách thức cụ thể các hội quán Tam Điểm thực thụ (gọi là tư biện – speculative) tách khỏi các phường hội nghề nghiệp (operative) ra sao còn là vấn đề gây nhiều tranh cãi giữa các chuyên gia nghiên cứu Hội Tam Điểm. Một giả thuyết, gọi là lý thuyết chuyển vị (theory of transition) theo đó quá trình chuyển hóa diễn ra từ từ ở Anh trong suốt thế kỷ 17, hiện nay được ít sử gia ủng hộ. Dường như vào thời kỳ chiến tranh với nước Anh, một số phường hội thợ nề ở Scotland đã thu nhận những thành viên ở ngoài ngành nghề của mình, đó là những thành viên danh dự và hầu như không tham dự các cuộc họp. Muộn hơn một chút, vào nửa cuối thế kỷ 17, nhiều quý tộc Scotland đã tham gia vào những hội quán mà trong đó các thành viên thợ nề là rất hiếm[10]. Cũng thời kỳ đó ở Anh, các phường hội thợ nề đã không còn. Mối liên hệ giữa hai loại hội quán do đó có thể đã được thiết lập thông qua các hội hữu ái, cùng với ảnh hưởng của các quý tộc Scotland theo phái Jacobite[10] rồi sau đó là các trí thức như Robert Moray, Elias Ashmore hay James Anderson, những người gia nhập những hội quán gốc Scotland nhưng hoạt động ở Anh[11].

Thành lập các Đại hội quán

Một Đại hội quán (tiếng Anh: Grand Lodge) là một tập hợp nhiều hội quán (lodge).

Ngày 24 tháng 6 năm 1717, ngày lễ thánh St Jean, bốn hội quán ở London ("Ngỗng và Món Nướng", "Cốc Vại và Nho", "Quả Táo" và "Vương Miện") đã họp ở quán rượu "The Goose and Gridiron" lập nên Đại hội quán đầu tiên, "Đại hội quán của London và Westminter"[12], sau đổi tên thành Đại hội quán Anh (Grand Lodge of England).

Nhóm này sau đó được gọi, một cách không chính thức, là những người hiện đại (The Moderns). Họ đề cao bản Hiến chương Anderson ban hành tháng 1 năm 1723 soạn thảo bởi thầy tu dòng Trưởng Lão người Scotland James Anderson với sự giúp đỡ của thầy tu, nhà khoa học theo Anh giáo John Theophilus Desaguliers, đồng thời tìm cách tổng hợp nghi lễ Nghĩa vụ cổ xưa với nghi lễ Lời Tam điểm thành một nghi lễ rộng rãi hơn trong quan niệm về "tôn giáo tự nhiên" [13] vốn đóng khung trong sự dẫn giải về Tam Vị Thánh Thể[14].

Một phần lớn nhờ việc thành lập Đại hội quán ở Anh mà sau đó tổ chức Hội Tam Điểm lan ra khắp lục địa châu Âu hai mươi năm sau đó, rồi dần dần ảnh hưởng tới các thuộc địa của các nước châu Âu trên thế giới. Các hội quán đáng chú ý đã được thiết lập ở Nga (1717), Bỉ (1721), Pháp (1725), Tây Ban Nha (1728), Italia (1733), Đức (1736))[15]. Ở Pháp, Italia và một mức độ thấp hơn ở các quốc gia châu Âu khác, tồn tại những hội quán độc lập với Đại hội quán ở Anh, do một số quý tộc Jacobite người Scotland lưu đày thành lập. Các Đại hội quán xuất hiện sau đó: ở Ireland (1725), Scotland (1736), Pháp (1738).

Vài năm sau, tập hợp xung quanh hội quán York và sau đó là những hội quán London khác, một Đại hội quán nữa ra đời ở Anh, gọi là "Đại hội quán Tam điểm cổ điển" (Antient Grand Lodge of England), đối lập với Đại hội quán trước. Nó đề cao bản Hiến chương Laurence Dermott (1751) và tìm cách lan tỏa ảnh hưởng trong nước lẫn ngoài nước Anh, nhất là ở Bắc Mỹ. Cuộc cạnh tranh giữa hai phái (Tân phái và Cựu phái – The Moderns and The Ancients) kéo dài suốt nửa sau thế kỷ 18.

Trong thời kỳ cuộc Chiến tranh Napoleon, hai Đại hội quán Anh đã hợp nhất, vào năm 1813, thành một tổ chức gọi là "Đại hội quán Anh thống nhất". Trong khi đó ở Pháp, Hoàng đế Napoleon I áp đặt sự tái tổ chức các chi hội trong một tổ chức gọi là "Grand Orient de France" với định hướng gần gũi với Cựu phái.

Sự phát triển các nghi lễ tam điểm khác nhau

Một nghi lễ tam điểm là một tập hợp những nghi thức và lễ bái tam điểm.

Vào thế ký 17, các nghi thức tam điểm, đơn giản hơn nhiều những thế kỷ sau này, thường không được chép lại và càng không được in ra do đó ngày nay người ta hầu như không còn biết đến chúng nữa ngoại trừ qua một số rất ít những ghi chép và những lời tiết lộ. Việc nghiên cứu các tài liệu có được cho thấy những nghi lễ này đã biến đổi khá nhiều theo thời gian[16].

Trong thế kỷ 18, với việc tái tổ chức thành các Đại hội quán, cả Cựu phái lẫn Tân phái đều thực hiện các nghi thức mới tương tự cho nhau, chỉ có vài điểm khác biệt đáng kể như việc đặt các vật biểu trưng, cách thức truyền các mật ngữ hay sự dính líu nhiều hay ít tới tôn giáo Cơ đốc.

Tuy nhiên, từ những năm 1740, người ta nhận thấy những sự phân kỳ mới, bên cạnh những nghi thức của ba cấp độ truyền thống, dưới hình thức hàng trăm các cấp độ bổ sung gọi là cấp độ cao mà nhiều trong số đó chỉ là những biến thể của nhau, hoặc chúng chỉ là những dự thảo mà chưa bao giờ được thực hành. Sự nhân lên các nghi thức tam điểm này đã làm nảy ra những ý kiến phải chuẩn hóa chúng và nhóm lại thành những bộ nghi thức mạch lạc và ổn định: những nghi lễ tam điểm. Các nghi lễ phổ biến nhất bao gồm Nghi lễ thi đua (tiếng Pháp: Rite émulation), Nghi lễ Scotland cổ xưa, Nghi lễ York, Nghi lễ Pháp. Gần một chục các nghi lễ khác cũng được cử hành tương đối rộng rãi trên thế giới. Sự khác nhau giữa tất cả các nghi lễ này thường chỉ là rất ít ở ba cấp độ cơ bản và chỉ trở nên đáng kể ở các cấp độ bổ sung mà đôi khi được gọi là cao cấp.